گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی در گندم نان براساس شاخص های مقاومت به خشکی و صفات فیزیولوژیکی

این تحقیق به منظور ارزیابی بیست ژنوتیپ گندم نان از نظر تحمل به خشکی با استفاده از شاخص های مقاومت به خشکی و صفات فیزیولوژیک اجرا گردید. همچنین ژنوتیپ های مذکور از نظر صفات مورفولوژیک، قابلیت انتقال مجدد مواد ذخیره ای ناشی از فتوسنتز از اندام های رویشی به دانه و صفات مرحله جوانه زنی مورد بررسی قرار گرفتند. آزمایش مزرعه ای در سال 88-1387 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تنش آبی و بدون تنش آبی انجام شد. این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی انجام شد. تیمارهای مورد بررسی در آزمون جوانه زنی ترکیبات فاکتوریل 20 ژنوتیپ مورد مطالعه و 4 سطح تنش خشکی (صفر، 4/0-، 8/0- و 2/1- مگاپاسکال) ایجاد شده با استفاده از پلی اتیلن گلایکول 6000، بودند که این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار اجرا شد. این آزمایش در آزمایشگاه کشت بافت دانشکده کشاورزی انجام شد. در آزمایش مزرعه ای شاخص های مقاومت به خشکی و تعدادی از صفات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و فنولوژیک شامل پایداری غشاءسلولی، میزان پرولین برگ پرچم، کلروفیل های a، b و کل، میزان کلروفیل براساس قرائت اسپد، محتوای نسبی آب برگ، ارتفاع بوته، طول سنبله، تراکم سنبله، عملکرد دانه و اجزای آن، شاخص برداشت، روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و دوره پر شدن دانه مورد بررسی قرار گرفتند. براساس نتایج آماری، ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر اکثر صفات فوق دارای تنوع قابل ملاحظه ای در شرایط تنش و بدون تنش بودند. نتایج حاصل از تجزیه ای همبستگی نشان داد که شاخص تحمل به خشکی (sti)، شاخص میانگین هندسی (gmp)، شاخص میانگین هارمونیک (ham) و شاخص عملکرد (yi) برای شناسایی ژنوتیپ ها در هردو شرایط تنش و بدون تنش مناسب هستند. کلروفیل a، پایداری غشاء سلولی و محتوای نسبی آب برگ همبستگی مثبتی با sti از خود نشان دادند. همچنین همبستگی قابل ملاحظه ای بین پرولین و سایر کلروفیل ها با شاخص مقاومت به خشکی مشاهده نشد. این نتایج نشان می دهند که افزایش در صفات پایداری غشاءسلولی و محتوی نسبی آب برگ، مقاومت به خشکی ژنوتیپ ها را افزایش خواهد داد. در نهایت براساس شاخص های مقاومت به خشکی و صفات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و فنولوژیک، ژنوتیپ های شماره 9، 14و 12 به-عنوان ژنوتیپ های متحمل به خشکی شناخته شدند که ژنوتیپ شماره 9 نسبت به دو ژنوتیپ دیگر دارای وضعیت بهتری از لحاظ عملکرد در شرایط تنش بود. در این تحقیق نیز صفات مرتبط با انتقال مجدد آسمیلات ها از اندام های رویشی به دانه شامل میزان انتقال مجدد ساقه و سنبله، کارایی ساقه و سنبله در انتقال ذخایر به دانه، سهم نسبی ذخایر ساقه و سنبله در عملکرد دانه، میزان فتوسنتز جاری و سهم نسبی فتوسنتز جاری در هر دو شرایط تنش و بدون تنش آبی مورد بررسی قرار گرفتند. ژنوتیپ های مورد نظر برای صفات مذکور از تنوع قابل ملاحظه ای برخوردار بودند. از میان صفات فوق، صفت کارایی ساقه در انتقال ذخایر به دانه همبستگی مثبت و معنی داری با شاخص sti نشان دادند. این مطلب بیانگر این است که صفت فوق اگر افزایش نشان دهد صفت مقاومت به خشکی در ژنوتیپ ها افزایش خواهد یافت. در نهایت براساس صفات ذکر شده در این قسمت (صفات مرتبط با انتقال مجدد) ژنوتیپ های 9، 19، 6، 11و 14 به عنوان ژنوتیپ های مقاوم به خشکی شناخته شدند. در آزمون جوانه زنی صفات مورد بررسی شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص تنش جوانه زنی، طول بلندترین ریشه چه، طول ساقه چه، تعداد ریشه چه و طول کلئوپتیل بود. نتایج این بررسی نشان داد که با افزایش شدت تنش خشکی همه صفات کاهش خواهند یافت. با توجه به نتایج بدست آمده در این قسمت از تحقیق ژنوتیپ های شماره 9، 6، 19، 11، 10، 15، 2 و 5 به عنوان ژنوتیپ های مقاوم به خشکی شناخته شدند که ژنوتیپ شماره 9 نسبت به سایر ژنوتیپ ها از نظر اکثر صفات مرحله جوانه زنی دارای وضعیت بهتری بود. واژه های کلیدی: تنش خشکی، پرولین، تنوع ژنتیکی، گندم، تجزیه رگرسیون